Skip to content

Philippines Today

home of the Global Filipino

Menu
  • News Stories
  • Regional News
  • Business & Economy
  • Science & Technology
  • International
Menu

‘Ayaw Kami Luposon’

Posted on September 25, 2007

by Francis D. Abes
www.balikas.net

NAUJAN, Oriental Mindoro—NOON ang tulad nila ay ayaw pag-aralin ng kanilang mga magulang sapagkat anila ang may mga “pinag-aralan” ang silang nang-aagaw sa kanilang lupain.

Ngayon, sinisikap nilang makapagtapos sa pag-aral sapagkat anila ito ang pangunahing sandatang makapagtatanggol sa kanila laban sa mga mapagsamantala.

Sa isang pambihirang pagkakataon, nakadaupang palad ng may-akda ang ilang mag-aaral ng Tugdaan High School at ilang katutubong Alangan dito sa Paitan, Naujan, Oriental, Mindoro.

Ang Tugdaan, na ang ibig sabihin ay taniman o punlaan, ay ang malayang lugar kung saan itinatanim at hinahasa ng ating mga kapatid na Mangyan ang kanilang karunungan. Sa pagsapit ng takdang panahon ay aanihin at ibabahagi sa kanilang pamayanan.

Mula sa pangarap ng kanilang mga ninuno at ilang madre, itinayo ang paaralang ito dahil sa kanilang mapait na karanasan lalo na sa pakikipaglaban sa kanilang karapatan sa lupaing ninuno.

Ayon kay Badang, isang katutubong Alangan, naunang nanirahan ang mga Mangyan sa kapatagan ngunit patuloy silang itinaboy hanggang makarating sa kabundukan.

“Ngayon nandito na kami sapilitan pa din kaming inaagawan ng lupa ng mga taong likas na nakakapag-aral,” aniya. “Lagi silang may bitbit na titulo.”

Ayon sa kultura ng mga Mangyan, ang lupain ay isang ancestral domain. Ibig sabihin, ang lupang pinakikinabangan nila ay nagmula pa sa kanila mga ninuno kaya nararapat lamang na sila ang magmay-ari nito.

Kaya’t sa pagsusumikap nina Badang, katulong ang ilang katulad niyang community organizer, iminumulat nila ang kanilang mga ka-tribu, lalong higit ang kanilang mga anak sa kahalagahan ng edukasyon. Kaya’t ang Tugdaan HS ang naging pangunahing daluyan nila upang itaguyod ito.

Bahagi ng curriculum dito ay ang pag-aral at pagsasabuhay ng Indigenous People’s Rights Act o IPRA Law, ayon kay Punungguro Gay Lintawagin, para maging kalasag ito laban “sa mga taong patuloy na nang-aabuso sa amin”.

Ang IPRA Law o Republic Act No. 8371 ay nilagdaan noong Oktubre 29, 1997 ni dating Pangulong Fidel Ramos. Nakasaad dito ang ilang karapatan ng mga katutubo tulad ng Right to Ancestral Domain and Lands, Right to Self-Governance and Empowerment, Social Justice and Human Rights, Right to Cultural Integrity, at iba pang karapatan.

“Alam mo kuya, mas gusto pa naming tawagin kaming Mangyan keysa sa tawagin kaming minorities kasi nandoon pa rin yung diskriminasyon. Naiisantabi ang mga isyu tungkol sa amin,” dagdag pa ni Badang.

Kung malaki ang pagpapahalaga ng mga Mangyan sa edukasyon, gayundin ang pagpapahalaga sa lupain. Ani Edmar Ramo, isang estudyanteng Alangan ng Tugdaan: “Ang lupa para sa amin ay buhay. Sapagkat dito namin naipapahayag ang aming mga damdamin sa kagyat na pag-abot sa aming mga pangarap.”

Sa tanong na kung mas gusto nila manirahan sa bundok o sa kapatagan, mabilis ang naging tugon ng kanyang kaklaseng si Marivic Banlugan. “Aba s’yempre dito pa din sa lupain nagsilang sa amin at nagbigay kamalayan. Ayaw naming iwanan ang lupaing nagturo sa amin ng maraming kaalaman lalong higit sa pagpreserba n gaming kultura.”

Sa loob ng ilang araw na pananatili at pakikipamuhay sa tribong ito ng may-akda, kung saan nakita niya ang pagkapayak ng 3.5 ektaryang paaralang ito, pilit nilang itinatanim sa aking isipan ang dalawang usapin: ang paggalang sa kanilang kultura at ang karapatan sa lupang nagbibigay buhay sa kanila.

Sa piling nila mararamdaman malakas na pagpapairal ng kultura ng pagbabahagihan at ang ugaling pagiging magalang.

“Maalen pag umaga kanyo buo!” (Magandang umaga po sa inyong lahat) ang malimit nilang isalubong sa iyo.

May limang tribo ang nag-aaral sa Tugdaan: Alangan, Buhid, Hanunuo, Tadyawan at Iraya.

Sa adhikaing lalo pang maitaas ang antas ng kaalaman ng mga katutubo at sa pagpapanatili ng kanilang kultura, patuloy silang na humihingi ng suporta sa pagkakroon ng sariling kolehiyo.

“Ang Tugdan ay umaasa lamang sa donasyon ng ilang organisasyon, kaya’t sana po ay patuloy ninyo kaming suportahan sa paghuhubog ng mga katutubong Mangyan na makakatulong sa pagpapaunlad ng ating bayan sa darating na panahon,” pagtatapos ni Lintawagin.

Share this:

  • Facebook
  • Twitter
  • LinkedIn
  • Pinterest
  • More
  • Tumblr
  • Reddit

Related

News Categories

  • Announcement (34)
  • Business & Economy (1,567)
  • Comment and Opinion (74)
    • Random Thoughts (18)
  • Current Issues (425)
    • Charter Change (1)
    • Election (228)
    • Population (6)
  • International (389)
  • Life In Japan (66)
    • Everything Japan (41)
  • Literary (34)
  • Miscellaneous (610)
  • News Stories (5,312)
  • OFW Corner (297)
  • Others (75)
  • People (408)
  • Press Releases (163)
  • Regional News (3,362)
  • Science and Technology (502)
  • Sports & Entertainment (287)

Latest News

  • BSP keeps policy rates anew December 17, 2015
  • NEDA cuts PHL additional rice import for 2016 by 25% December 17, 2015
  • DA cites serious implications of banning genetically modified products December 17, 2015
  • BBL is not yet dead – Drilon December 17, 2015
  • Comelec recognizes Duterte’s CoC for president December 17, 2015
  • NEDA chief sees 2015 growth at 6% despite typhoons December 17, 2015
  • House of Representatives ratifies bicam report on P3.002-T national budget for 2016 December 17, 2015
  • Cebu-based developer invests PHP430M to build 709 townhouse units in north Cebu town December 17, 2015
  • City gov’t eyes P75-M income from economic enterprise December 17, 2015
  • Baguio City LGU presents traffic plan for holiday season December 17, 2015

Archives

Meta

  • Log in
  • Entries feed
  • Comments feed
  • WordPress.org

Science and Technology

  • DOST-ICTO targets 500,000 web-based workers from countryside by 2016
  • (Feature) STARBOOKS: A ‘makeover’ for librarians
  • Science, research reduce ‘cocolisap’ hotspot areas in PHL
  • Montejo to further improve PAGASA and empower scientists
  • 1st PPP in biomedical research produces knee replacement system fit for Asians

Press Releases

  • Microsoft to buy Nokia’s mobile devices business for 5.44-B euros
  • New World Bank climate change report should spur SEA and world leaders into action: Greenpeace
  • Save the Philippine Seas before it’s too late — Greenpeace
  • Palanca Awards’ last call for entries
  • Philippines joins the global call for Arctic protection

Comment and Opinion

  • Remembering the dead is a celebration of life
  • Killer earthquake unlikely to hit Panay Island in near future – analyst
  • It’s not just more fun to invest in the Philippines, it is also profitable, says President Aquino
  • How does one differentiate a tamaraw from a carabao?
  • Fun is not just about the place, it is also about the people, says DOT chief

OFW Corner

  • Ebola infection risk low in Croatia
  • Death toll rises to 41, over 100 still missing in landslide in India
  • Asbestos use in construction a labor hazard
  • 500,000 OFWs to benefit POEA on-line transactions — Baldoz
  • 25 distressed OFWs return home from Riyadh
©2025 Philippines Today | Design: Newspaperly WordPress Theme